و إِنَّ مِنْ أَبْغَضِ الرِّجَالِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى لَعَبْداً وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ جَائِراً عَنْ قَصْدِ السَّبِیلِ سَائِراً بِغَیْرِ دَلِیلٍ. إِنْ دُعِیَ إِلَى حَرْثِ الدُّنْیَا عَمِلَ وَ إِنْ دُعِیَ إِلَى حَرْثِ الْآخِرَةِ كَسِلَ. كَأَنَّ مَا عَمِلَ لَهُ وَاجِبٌ عَلَیْهِ وَ كَأَنَّ مَا وَنَى فِیهِ سَاقِطٌ عَنْهُ… أَیُّهَا النَّاسُ سَیَأْتِی عَلَیْكُمْ زَمَانٌ یُكْفَأُ فِیهِ الْإِسْلَامُ كَمَا یُكْفَأُ الْإِنَاءُ بِمَا فِیهِ. أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعَاذَكُمْ مِنْ أَنْ یَجُورَ عَلَیْكُمْ وَ لَمْ یُعِذْكُمْ مِنْ أَنْ یَبْتَلِیَكُمْ وَ قَدْ قَالَ جَلَّ مِنْ قَائِلٍ: «إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ وَإِن كُنَّا لَمُبْتَلِین»(104)؛(105) بدترین مردم نزد خدا کسی است که خداوند او را به خودش واگذارد و از راه راست روی برتابد و بدون راهبر راه سپرد. اگر به کشت دنیا دعوت شود پاسخ گوید و دست‌به‌کار شود، ولی اگر به کشت آخرت خوانده شود
﴿ صفحه 144 ﴾
سستی کند. گویا آنچه برای آن کار می‌کند بر او واجب است و آنچه را در آن سستی و کوتاهی می‌کند از او نخواسته‌اند. ای مردم، به زودی روزگاری بر شما آید که اسلام از حقیقت خود تهی شود، همان‌ گونه که ظرفی پر واژگون گردد. ای مردم، خداوند از ستم خویش پناهتان داده است، اما هرگز شما را از امتحان شدن پناه نداده است، و آن برترین گوینده فرمود: «بی‌شک در این نشانه‌هایی است و ما قطعاً آزمایش کننده‌ایم.»
در گفتارهای پیشین دو بخش از خطبه 86 نهج‌البلاغه را محور مباحث خود قرار دادیم که بخش اول آن خطبه به وصف بزرگان برگزیده و شایستة خداوند پرداخته است، و در برابر، در بخش دوم بدترین بندگان خداوند معرفی شده‌اند. بر آن شدیم تا در این گفتار و گفتارهای پیش روی، گزیده‌هایی از نهج‌البلاغه را که متناسب با بخش دوم خطبة 86 است از نظر بگذرانیم، و از این روی، در این گفتار بخشی از خطبة 102 را برگزیدیم. در آغاز خطبة 86 حضرت فرمودند: «محبوب‌ترین بندگان خدا کسی است که خدا او را در پیکار با نفس یاری می‌کند»؛ یعنی خداوند بندة محبوب خویش را از لطف، عنایت و حمایت خود محروم نمی‌سازد و او را به حال خود رها نمی‌کند. اما در این خطبه حضرت می‌فرمایند:
وَإِنَّ مِنْ أَبْغَضِ الرِّجَالِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى لَعَبْداً وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ جَائِراً عَنْ قَصْدِ السَّبِیلِ سَائِراً بِغَیْرِ دَلِیلٍ.